Anna Wesołowska, Elżbieta Szczygieł-Pilut, Anna Zajączkowska Dutkiewicz, Łukasz Hońdo, Iana Kachalka, Agnieszka Cios
Monitorowanie terapeutyczne kwasu walproinowego – korzyści i problemy
2021-05-06
Właściwości przeciwdrgawkowe kwasu walproinowego (VPA), rozgałęzionego krótkołańcuchowego kwasu tłuszczowego, odkryto nieoczekiwanie w 1963 r. Od tego czasu rola terapeutyczna VPA wzrosła, obejmując chorobę afektywną dwubiegunową i profilaktykę migreny, a ostatnio zaproponowano go w leczeniu raka, HIV oraz chorób neurodegeneracyjnych.
Większość pacjentów z padaczką leczy się VPA w surowicy w stężeniu 50–100 mg/L. Nieprzewidywalna zależność między dawką a stężeniem VPA przemawia za potrzebą indywidualizacji i podtrzymania terapii z zastosowaniem terapii pod kontrolą stężenia (TDM). TDM jest wykorzystywana jako narzędzie do optymalizacji leczenia padaczki od prawie 50 lat i, chociaż wyniki badań dotyczących monitorowania stężeń VAP w poprawie stanu klinicznego są nieliczne, TDM nadal odgrywa rolę w leczeniu padaczki z powodów: (1) zmian fizjologicznych związanych z wiekiem, ciążą, stanem odżywiania, interakcjami leków i chorobami (np. wątroby i nerek), które mogą wpływać na farmakokinetykę tego leku; (2) leczenia profilaktycznego, napady mogą występować w nieregularnych odstępach czasu; (3) objawów toksyczności, które mogą być trudne do interpretacji, zwłaszcza, jeżeli towarzyszy im upośledzenie umysłowe lub leczenie wieloma lekami przeciwpadaczkowymi (LPP). Przewlekła, czasami trwająca całe życie terapia VPA sprawia, że szczególnie ważne jest monitorowanie leczenia w celu ograniczenia długoterminowych skutków ubocznych. Te argumenty dla TDM są ważne niezależnie od zastosowanego LPP.
W artykule omówiono podstawowe właściwości farmakokinetyczne konwencjonalnego LPP, jakim jest VPA. Podsumowano aktualną praktykę kliniczną z wykorzystaniem TDM we krwi. Przedstawiono zależności między stężeniem VPA w surowicy, efektem klinicznym i niepożądanymi reakcjami, a także zakresem stężeń referencyjnych. W podsumowaniu stwierdzono, że decyzja terapeutyczna nie powinna być ostatecznie oparta na pomiarze samego stężenia tego leku w surowicy; inne ważne czynniki, które należy wziąć pod uwagę to wywiad i historia choroby pacjenta, jego kliniczne dane laboratoryjne oraz farmakogenetyczne.
Słowa kluczowe: leki przeciwpadaczkowe, padaczka, kwas walproinowy, farmakokinetyka, TDM.
© Farm Pol, 2021, 77(4): 241–250
Therapeutic monitoring of valproic acid - benefits and problems
The anticonvulsant properties of valproic acid (VPA), a branched short-chain fatty acid, were serendipitously discovered in 1963. Since then, therapeutic roles of VPA have increased to include bipolar disorder and migraine prophylaxis, and have more recently been proposed in cancer, Alzheimer’s disease, and HIV treatment.
Overall, most patients with epilepsy are optimally treated with serum VPA concentrations of 50–100 mg/l. The unpredictable relationship between dose and VPA concentration supports the need to individualize and maintain therapy using therapeutic drug monitoring (TDM). TDM has been used as a tool to optimize treatment of epilepsy for almost 50 years, and while VPA evidence for its usefulness in improving clinical outcome is scarce, TDM continues to play a role in epilepsy management for reasons: (1) physiological changes due to aging, pregnancy, nutritional status, drug interactions, and comorbidities (ie, those involving liver and kidney function) can affect the pharmacokinetics of this drug; (2) treatment is prophylactic and seizures may occur at irregular intervals; (3) signs of toxicity may be insidious and difficult to interpret, especially if there is associated mental handicap or treatment with multiple antiepileptic drugs (AEDs). The chronic, sometimes lifelong therapy makes it particularly important to monitor treatment to reduce long-term adverse effects. These arguments for TDM are valid regardless of the AED involved. This article discusses the basic pharmacokinetic characteristics of conventional anti-epileptic drugs such as VPA.
We summarized current clinical practice using TDM. We described the relationships between serum VPA concentration, clinical effect, and adverse drug reactions as well as the reference concentration range. It concluded that a therapeutic decision should not ultimately be based on serum VPA levels alone; other important factors should be considered including an interview with a patient and his medical history, clinical laboratory and pharmacogenetic data, and very importantly, the patient’s individual therapeutic concentration of VPA in serum.
Keywords: antiepileptic drugs, valproic acid, pharmacokinetics, epilepsy, TDM.
© Farm Pol, 2021, 77(4): 241–250