Andrzej Stańczak, Wiesława Lewgowd

Środki wspierające poprawę funkcji poznawczych – co powinnyśmy o nich wiedzieć
2021-05-06

Nootropy, zwane także smart drugs, wzmacniaczami pamięci/neuronów/funkcji poznawczych, to niejednorodna chemicznie oraz farmakologicznie grupa leków i substancji aktywnych poprawiająca funkcje mentalne, takie jak pamięć, inteligencja, motywacja, uwaga i koncentracja. Stosuje się je w leczeniu deficytów poznawczych u pacjentów cierpiących na demencję, schizofrenię, udar, chorobę Alzheimera, Parkinsona, Huntingtona czy ADHD. Zgodnie z definicją utworzoną przez rumuńskiego psychologa i chemika Corneliu E. Giurgea powinna je charakteryzować zdolność do przekraczania bariery krew-mózg, brak typowych dla leków psychotropowych efektów farmakologicznych, niewielka liczba odnotowanych działań niepożądanych i wyjątkowo niska toksyczność. Ich aktywność farmakologiczna warunkowana jest różnymi mechanizmami działania. Pobudzają metabolizm komórek nerwowych oraz zwiększają ich odporność na niedotlenienie, regulują krążenie mózgowe, działają antyagregacyjnie i neuroprotekcyjnie. Związki te bezpośrednio lub pośrednio podnoszą poziom acetylocholiny, dopaminy i glutaminianu – neuroprzekaźników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania mózgu. Dlatego leki prokognitywne zwiększające transmisję cholinergiczną są stosowane w objawowym leczeniu demencji związanej z chorobą Alzheimera. Obok nootropów syntetycznych istnieje również grupa naturalnych substancji roślinnych o klinicznie potwierdzonym oddziaływaniu na funkcje poznawcze. Wywierają one korzystny wpływ na procesy uczenia się, zapamiętywania i koncentrację, działają neuroprotekcyjnie. Spowalniają postępujące wraz z wiekiem procesy starzenia, upośledzające funkcjonowanie mózgu. Lecz współcześnie, leki które pomagają osobom ze schorzeniami neurologicznymi i psychiatrycznymi, są również stosowane przez osoby zdrowe jako brain boosters, gdyż zwiększają poziom koncentracji, motywację, funkcje pamięci i wydolność, jednocześnie skracając czas snu bez uczucia zmęczenia. Dostępnych jest wiele naturalnych i syntetycznych substancji „dopingujących mózg”, ale wiele z nich wykazuje także liczne efekty niepożądane.

Słowa kluczowe: leki nootropowe, leki prokognitywne, stymulatory funkcji poznawczych.

Cognitive enhancers – what we should know about them

Nootropics also called smart drugs, memory enhancers, neuroenhancers, cognitive enhancers, are a chemically and pharmacologically heterogeneous group of medicines and active substances that improve mental functions such as memory, intelligence, motivation, attention, and concentration. They are used to treat cognition deficits in patients suffering from dementia, schizophrenia, stroke, Alzheimer’s disease, Parkinson’s disease, Huntington’s disease, and ADHD. According to the definition, which was proposed by a Romanian psychologist and chemist Corneliu E. Giurgea nootropics should be characterized by the ability to cross the blood-brain barrier, lack of typical pharmacological effects of psychotropic medicines, a small number of reported side effects, and extremely low toxicity. Their pharmacological activity depends on various mechanisms of action. They stimulate the metabolism of nerve cells and increase their resistance to hypoxia, regulate cerebral circulation, as well as exhibit anticoagulant/antiplatelet and neuroprotective properties. In addition, these compounds directly or indirectly increase the concentration of neurotransmitters essential for appropriate brain functioning such as acetylcholine, dopamine, and glutamate. Therefore, procognitive medicines which increase cholinergic transmission are used in the symptomatic treatment of mild to moderate dementia associated with Alzheimer’s disease. Collaterally to synthetic nootropics, there is also a group of natural plant substances that have proven the ability to improve brain function. They have a beneficial effect on cognitive functions such as learning ability, memory, concentration and exhibit neuroprotective action. Natural nootropics also slow down the aging processes, progressing with age and intensifying cognition deficits. But nowadays, medicines that help people with neurological and psychiatric conditions are used by healthy individuals as brain boosters because they increase concentration level, motivation, memory functions, and efficiency while reducing sleep time without feeling tired. Therefore, they are willingly taken by students and people working in highly competitive industries. There is a number of natural and synthetic brain boosters available, but some of them exhibit a lot of side effects.

Keywords: nootropics, pro-cognitive drugs, cognitive enhancers.

© Farm Pol, 2021, 77(4): 201–219